ท่อลมรั่ว = Cleanroom ล้มทั้งระบบ

จุดเสี่ยงที่โรงงาน โรงพยาบาล และอาคารสูง “มองไม่เห็น”

ในระบบควบคุมอากาศสะอาด ไม่ว่าจะเป็นห้องคลีนรูม โรงพยาบาล ห้องผ่าตัด หรืออาคารสูง การเลือกใช้เครื่องฟอกอากาศ HEPA ระบบ HVAC และระบบควบคุมแรงดันถูกพูดถึงอย่างแพร่หลาย แต่สิ่งที่มักถูก “ละเลย” คือ ท่อลม (Ductwork) ซึ่งเป็นโครงข่ายหลักในการส่งลมสะอาดจากต้นทางไปยังปลายทาง

หาก “ท่อลมรั่ว”
แม้จะเพียงเล็กน้อย ก็สามารถทำให้ระบบทั้งระบบเสียสมดุล เสียแรงดัน เสียพลังงาน และเสียมาตรฐาน

Duct Leakage คืออะไร?

Duct Leakage หรือ การรั่วซึมของท่อลม หมายถึง การที่อากาศที่ถูกควบคุมแล้ว (เช่น ลมเย็น ลมสะอาด ลมแรงดันบวก) รั่วไหลออกนอกท่อ ก่อนถึงจุดปลายทาง

มาตรฐาน ANSI/SMACNA 016-2012 ระบุว่า การรั่วของท่อลมเกิดได้จากทั้งรอยต่อท่อ, ข้อต่ออ่อน, จุดซีลไม่แน่น หรือแม้แต่วัสดุเก่าชำรุด โดยเฉพาะในระบบ HVAC ความดันสูงหรือปานกลาง

ท่อลมรั่ว ทำให้เกิดอะไร?

จากการรวบรวมกรณีศึกษา Duct Leakage Test หรือ การทดสอบรั่วซึมของท่อลม สำคัญแค่ไหนกับระบบอากาศ? ได้สรุปผลกระทบหลักที่เกิดขึ้นบ่อยในโครงการจริงไว้ดังนี้

1. สูญเสียพลังงานสูงถึง 30%

หากอากาศสะอาดรั่วออกกลางทาง เครื่องปรับอากาศหรือ AHU ต้องทำงานหนักขึ้นเพื่อชดเชยลมที่หายไป

จากข้อมูลของ ASHRAE พบว่า Duct Leakage เฉลี่ยในระบบ HVAC อยู่ที่ 20–30% หากไม่มีการตรวจสอบหรือซีลอย่างถูกต้อง

ผลคือ:

• ค่าไฟฟ้าเพิ่มขึ้น
• อายุการใช้งานของเครื่องจักรลดลง
• ระบบทำงานเกินกำลัง (Overload)

2. แรงดันไม่คงที่ → อากาศสกปรกไหลย้อนเข้า

Cleanroom ทำงานภายใต้แรงดันที่ควบคุมอย่างแม่นยำ เช่น:

• ห้องยา: ต้องมีแรงดันบวก เพื่อป้องกันฝุ่นจากภายนอก
• ห้องเชื้อ: ต้องมีแรงดันลบ เพื่อไม่ให้เชื้อหลุดออก

หากแรงดันตกจากการรั่ว ระบบควบคุมจะแก้ไม่ทัน → เกิด backflow หรือ turbulence ส่งผลให้ฝุ่นหรือเชื้อโรคไหลย้อนเข้าสู่ห้องผลิตได้ทันที

3. คุณภาพอากาศไม่เป็นไปตามมาตรฐาน ISO 14644

อากาศที่ควบคุมแล้วจะต้องคงคุณภาพในทุกจุด ไม่ว่าจะอยู่ปลายท่อ หรือระหว่างทาง หากมีการรั่วที่นำพาฝุ่น, VOCs, หรืออากาศภายนอกเข้ามา → particle count จะเกินเกณฑ์ → ส่งผลให้ไม่ผ่าน ISO Class ที่กำหนด

พบบ่อยใน “อาคารที่ดูปกติ”

จากข้อมูลภาคสนามของผู้ตรวจสอบอากาศในโรงงานและอาคารสูงพบว่า “ท่อลมรั่ว” เกิดบ่อยที่สุดในสถานที่เหล่านี้:

ประเภทสถานที่	จุดที่มักรั่ว	ผลกระทบ
โรงพยาบาล	ห้องผ่าตัด, ICU	สูญเสียแรงดันห้องปลอดเชื้อ, เสี่ยงติดเชื้อ
อาคารสำนักงาน	Duct ฝังฝ้า	พลังงานสูญเปล่า, ลมไม่เย็น
โรงงานยา/อาหาร	Duct เชื่อม AHU กับห้อง Class C	ฝุ่นเข้า, ไม่ผ่าน validation

จะรู้ได้อย่างไรว่า “ท่อลมรั่ว”?

ไม่สามารถวัดจากปลายห้องได้ ต้องใช้วิธีตรวจเฉพาะที่ เช่น:

Duct Leakage Test (ตาม SMACNA)

คือการอัดลมเข้าไปในระบบท่อที่ซีลไว้ แล้ววัดปริมาณการรั่วที่ออกจากรอยต่อ โดยเครื่องมือจะตรวจหาค่าแรงดันตกและอัตราการรั่วไหล

SMACNA แนะนำให้ใช้พื้นผิวของท่อ (Surface Area) ในการประเมินเกณฑ์การรั่ว มากกว่าการคิดเป็น % ของ airflow

Pressure Decay Test

ใช้วัดแรงดันตกในท่อช่วงเวลาหนึ่ง เพื่อประเมินความสามารถในการเก็บแรงดันไว้ได้

Smoke Leak Test

ใช้ควันเพื่อดูการไหลของอากาศ ณ จุดที่สงสัยว่ามีการรั่ว หรือบริเวณที่เข้าไม่ถึง

ต้องตรวจเมื่อไร?

มาตรฐานทั่วไปแนะนำให้ทดสอบ “ก่อนเริ่มใช้งานระบบ” และ “ตามรอบเวลา” โดยเฉพาะในอุตสาหกรรมสำคัญ เช่น:

ประเภทพื้นที่	ความถี่แนะนำ
ห้องคลีนรูม	ทุก 12 เดือน หรือทุกครั้งที่มีการเปลี่ยนระบบ
โรงพยาบาล	ทุก 6 เดือน โดยเฉพาะใน ICU หรือห้องผ่าตัด
อาคารสำนักงาน	ทุก 1–2 ปี โดยเฉพาะพื้นที่ใช้ HVAC ร่วมกันหลายโซน

เอกสารอ้างอิงและมาตรฐานสำคัญ

• ANSI/SMACNA 016-2012
  คู่มือการทดสอบการรั่วไหลของท่อลม (HVAC AIR DUCT LEAKAGE TEST MANUAL)
• ASHRAE 90.1
  ระบุอัตราการสูญเสียพลังงานจาก duct leakage และการออกแบบระบบที่ลดการรั่ว
• ISO 14644-3:2019
  ข้อกำหนดในการทดสอบระบบคลีนรูม รวมถึง airflow, pressure และ particle countISO 14644-3 2019

บริการจาก QVTEST:

ตรวจเจอทุกจุดรั่ว รายงานไวใน 10 วัน

หากคุณมีระบบ Cleanroom โรงพยาบาล หรืออาคารที่ใช้ HVAC ระบบปิด
QVTEST มีบริการ Duct Leakage Test ครบวงจรที่ผ่านการสอบเทียบ พร้อมทีมวิศวกรที่เชี่ยวชาญระบบอากาศโดยเฉพาะ

รายการที่เราครอบคลุม:

• ตรวจวัดการรั่วแบบ real-time พร้อมกราฟ
• ออกเอกสารรายงานแบบมีรูปและค่าเฉพาะจุด
• วิเคราะห์จุดเสี่ยงจากแปลนจริง
• เสนอแนวทางแก้ไขโดยใช้วัสดุซีลมาตรฐาน

สรุป: อย่าปล่อย “ท่อลมรั่ว” เป็นรูรั่วของมาตรฐาน

Cleanroom, ห้องผ่าตัด หรือพื้นที่ที่ควบคุมอากาศ หากละเลยการทดสอบท่อลม ก็เท่ากับ “ปล่อยให้คุณภาพอากาศตกหล่นระหว่างทาง” โดยไม่รู้ตัว

หากคุณควบคุมระบบอากาศอยู่ อย่ารอให้เกิดปัญหาแล้วจึงค่อยตรวจ

📞 ติดต่อ QVTEST เพื่อรับคำปรึกษาการตรวจวัด Duct Leakage โดยไม่มีค่าใช้จ่ายเบื้องต้น พร้อมตัวอย่างรายงานจริงจากโครงการที่ผ่านมา